Şekil 1. 6 Şubat 2023 TRT Haber Canlı Yayını, AFAD Merkez, Ankara, Son Erişim Tarihi 28/02/2023,  Kaynak: https://twitter.com/trthabercanli/status/1622430090842742786

Depremde 11 ilin 11’inde de sınıfta kalan bir iktidar “asrın felaketi” veya “şanssızlıklar silsilesi” bahanelerinin arkasına saklanamaz. Vatandaşlarına sorumluluk bilinci ve vicdanla yaklaşan her yetkili, böyle bir durumda mutlaka istifa eder. Cumhurbaşkanı ve Kabinesi baş sorumlu olmak üzere depremde yaşanan ihmalkarlığın seviyesi, ne “devlet” ve “hükümet” arasındaki farkla ne “ideolojik hizipleşme” ve “beceriksizlikle” tek başına açıklanabilir. 11 ilin bulunduğu bölge için afet riski ve koordinasyonun yetersizliği devletin kurumları tarafından raporlanmakta ve bilinmektedir. Üst düzey kamu görevlilerinin her türlü bilgiye ve kapasiteye sahip olmalarına rağmen önleyici ve zararı azaltıcı önlemleri almaması ancak bir “kast” ile açıklanabilir. Sadece deprem öncesi değil, deprem sonrasında da siyasi ve kurumsal engeller oluşturularak zararın azaltılması ve insanlara yardım gitmesi önlenmiştir. Hiç kimse, 40 bin üzeri insanın canına kast ile mal olup cezasız kalamaz. Deprem esnasında, asıl sorumlularla vakit kaybetmemeye çok gayret ettik ama artık bizim de notlarımızı çıkarma vaktimiz geldi. Arete’de başladığımız *Deprem Dosyası’nda Asrın İhmalkarlığının Aktörleri’nden bahsetmemiz gerektiğini düşündüm.

İlk gün AFAD Merkez’den yapılan canlı yayında ekranda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği (ÇŞİD) Bakanı Murat Kurum ile İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’yu görüyoruz. 24 saat çok kritik iken 8 dakikalık ilk canlı yayınında “dezenformasyon”  uyarısını eksik etmeyen Süleyman Soylu: “AFAD’ın tüm iletişimini İletişim Başkanlığı üstleniyor” diyerek de bizlere deprem sürecinin nasıl yürütüleceğine dair fikir vermiş (Şekil 1). AFAD’ın İçişleri Bakanlığı’na bağlı olduğunu unutmayalım. Süleyman Soylu- AFAD arasındaki ilişkiyi kaçırmamak ve ipin ucunu tutup sonuna kadar gitmek gerekli.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİDB) kent ve kırsal alan yerleşimlerinin depreme dayanıklı hale getirilmesi için en yetkili kurum iken deprem boyunca Murat Kurum’un herhangi bir sorumluluk üstlendiğini görmedim. Belki de aralarında Lütfü Savaş’ın da olmasından kaynaklanarak, bu süreçte Büyükşehir Belediye Başkanları daha fazla öne çıktı ve sorumlu tutuldu. Belediye Başkanlarının sorumluluğu yadsınamaz. Fakat kentlerde imar planları her ne kadar Büyükşehir Belediyeleri (BB) tarafından yapılıyorsa dahi, “2012 yılından sonra belediyelerin planlama yetkileri 6360 sayılı kanunla daraltıldı ve planlama sürekli bakanlık tarafından yapılır hale geldi” (Giritlioğlu, 2023)(1). Şunu hatırlatmakta fayda var, planlama dediğimizde sadece yapı bazlı düşünmemek gerekir. Toplanma alanları, afet anında kullanılacak tahliye yolları, hastanelerin şehir içindeki konumları dahi planlama disiplininin bir parçasıdır. ÇŞİDB’nin depreme dair sorumluluk ve yükümlülüklerini aşağıda 4 başlık altında derledim:

1. İmar Planları
2. Zemin Etüdü ve Proje Onayı
3. Denetleme
   3.1. Kamu Yapılarını Denetleme
   3.2. Yapı Denetim Şirketlerine Ruhsat Verme
4. İmar Affı

Son 21 senedir iktidarda olan AKP’nin kendi dönemi içerisinde yapılan yeni yapıların; hastane, havalimanı gibi kritik kamu yapılarının yıkılması hiçbir paydaşın üzerine atılamayacak denli ağır ve büyük bir ihmaldir. Murat Kurum ve Bakanlık bu konuların mesulüdür ve acilen soruşturma açılması gerekmektedir. Yeni ve “lüks” apartmanlar ve otelleri denetleyen yapı denetim şirketlerine ruhsat veren de bakanlıktır. Birkaç yapı denetim firması, müteahhit ve belediye başkanına fatura kesildiği için Bakanlığın yükümlülüğü ortadan kalkmaz. Hatırlayalım, İstanbul’da bir metrobüs şoförünün uyuya kalması sonucu yapılan kazada AKP’li bakanlar, İBB yönetiminin istifasını istemişti. Bugün iktidar tersine dönse ve AKP muhalefet olsa; böyle bir faciada hükümet nasıl bir performans gösterirdi?

Acaba uzmanlar “kent suçu” dediğinde aklımıza ilk etapta rantın ekonomik ve kültürel yıkım boyutu mu geliyor? Kentte işlenen suçun karşılığı, henüz bildiğimiz kadarıyla 44 bin 374 kaybettiğimiz vatandaş ile birlikte arkalarında kalan hayat arkadaşları ve şehirlerdir. 2018 yılında ÇŞİD Bakanı Özhaseki demiş ki: “İmar affı verdiğimiz binalardan elde ettiğimiz gelirle kentsel dönüşüm yapacağız.” Bugüne kadar imar aflarından toplanan gelirler 19 milyar 300 milyon lira(Cumhuriyet Gazetesi Haberi, Son Erişim Tarihi: 28/02/2023)(4). 2018-2023 arasında geçen 5 senede bu paranın nasıl harcandığı mutlaka sorulmalı. Eğer ki bir dava açılacaksa, ÇŞİDB’nin websitesinden “imar barışı” sekmesine girilip verilen cevaplara bakılabilir. İmar affı suçtur, imar affı cinayettir. İmar affını bir çözüm olarak gören bir Çevre ve Şehircilik Bakanı normal karşılanmamalı.

Şekil 2. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı İnternet Sitesinde İmar Barışı Hakkında Sık Sorulan Sorular, Soru 15, Son Erişim Tarihi: 28/02/2023

Murat Kurum ve ÇŞİDB hiçbir kamuoyu tepkisine maruz kalmadığı gibi, 24 Şubat 2023’te  OHAL kapsamında alınan 126 sayılı kararname ile depremin yaşandığı illerde köyleri ve şehirleri tekrardan ayağa kaldırmak adı altında anayasaya aykırı bir şekilde yetkilerini genişletebilmiştir. 2012’de belediyelerin imar yetkilerini kırptıkları ve her işin altına girdikleri gibi şimdi de aynısını yapıyorlar. Depreme dair kasıtlı suç ve kusurlu  hizmet olduğunu iddia edebileceğimiz bir Bakan gözler önünde yepyeni iddialarda bulunuyor: “Her şehre ve her köye özgün mimarisiyle şehirler yapacağız” diyor (Şekil 3). Türkiye Barolar Birliği Çevre ve Kent Hukuk Komisyonu diyor ki: “Bu kararnameyle 3194 sayılı İmar Kanunu yok sayılmaktadır. İmar planları askıya çıkmayacak, yurttaşlarımızın planları görme ve itiraz hakları olmayacaktır” (5). İmar planlarının askıya çıkması demek kentlerin nasıl yapılacağına dair yerlilerin fikir belirtebilmesi ve kanuna uygun biçimde itiraz edebilmesi demek.  Hiçbir depremzedeyi  “katılımcı demokrasi” yoluyla planlama süreçlerine dahil etmeyecekler. Hiçbir depremzedenin zaten buna hali yok ama zamanı geldiğinde yapmayacaklarını anayasaya aykırı kararname ile teyit etmiş oldular.

Şekil 3. Murat Kurum Twitter Paylaşımı, Son Erişim Tarihi 28/02/2023, Kaynak: https://twitter.com/murat_kurum/status/1629046379275251712

İnternet Kaynakları:

1. https://twitter.com/trthabercanli/status/1622430090842742786
2. https://www.instagram.com/p/CpE_BO5p4sO/
3. https://www.youtube.com/watch?v=YYk1vAqKQN0&t=374s
4. https://www.instagram.com/p/CpLLqm2ot4S/?utm_source=ig_web_copy_link
5. https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/imar-affi-degil-saatli-bomba-2054747
6. https://www.barobirlik.org.tr/Haberler/depremzedeye-cozum-getirmeyen-cumhurbaskanligi-kararnamesi-mulkiyet-haklari-bakimindan-da-risk-olus-83595
7. https://twitter.com/murat_kurum/status/1629046379275251712